Ở mỗi vùng, mỗi miền đều có những phong tục đón Tết khác nhau mang đậm tính vùng miền và văn hóa địa phương. Điều này tạo ra sự khác biệt thú vị, phong phú trong lễ nghi, cách thức đón Tết của ba miền Bắc – Trung – Nam. Cùng bTaskee điểm qua cách người dân ba miền đón Tết Nguyên Đán nào.

Miền Bắc

Người miền Bắc cực kỳ coi trọng Tết Nguyên Đán, trong quan niệm của họ đây đây không chỉ là dịp hội họp, gặp gỡ mà đây còn là dịp lễ lớn để tưởng nhớ đến ông bà, tổ tiên mà còn là dịp dọn dẹp, cúng kính để đón 1 năm mới nhiều tài lộc. Trong dịp lễ này, người miền Bắc có khá nhiều phong tục đón Tết cầu kỳ mang ý nghĩa riêng.

Chơi hoa đào, chưng quất trong nhà

Đào là loài hoa không thể thiếu trong ngày Tết ở miền Bắc, màu hồng đỏ của đào được xem là màu xui đuổi vận rủi, mang lại may mắn, tiền tài cho gia chủ trong năm mới.

Hiện nay, trên thị trường có 4 loại đào hay được chọn để chơi Tết đó là đào bích, đào thất thốn, bạch đào và đào rừng. Trong đó, đào bích với giá thành hợp lý, bông to, dễ sống là loại đào được ưa chuộng nhất.

Ngoài đào, người ta còn chưng quất trong nhà vào dịp Tết vì họ cho rằng quất là biểu tượng của điềm lành, chưng quất sẽ đem lại cảm giác hanh thông trong gia đình.

Một điểm đặc biệt nữa là quất còn đại diện cho 5 màu sắc cơ bản của ngũ hành: Kim (hoa màu trắng) sinh Thủy (lá xanh đậm), Thủy sinh Mộc (thân cây), Mộc sinh Hỏa (quả chín màu cam), Hỏa sinh Thổ (đất trong chậu) và Thổ sinh Kim (hoa màu trắng).

Sự kết hợp ngũ hành trên một thứ cây, đó là biểu hiện của sự may mắn. Bên cạnh đó cây quất còn nhiều ý nghĩa đặc biệt trong ngày Tết mà không phải ai cũng biết.

Bày mâm ngũ quả

Mâm ngũ quả của người miền Bắc thường có chuối, phật thủ (hay bưởi), cam (quýt hoặc hồng), đào (hoặc roi), mận (hồng xiêm hoặc nho).

Mỗi loại quả kể trên có một màu sắc tương ứng với mỗi hành trong Ngũ hành và người miền Bắc tin rằng 1 mâm ngũ quả có đầy đủ Ngũ hành, tương sinh tương khắc sẽ sinh ra tài lộc trong năm mới.

Gói bánh chưng

Bánh chưng luôn xuất hiện mỗi khi tết đến xuân về, đặc biệt trong miền bắc, đây là món ăn không thể thiếu. Bánh chưng thể hiện lòng biết ơn của con cháu đối với cha ông, đất trời xứ sở và hơn hết đây là món bánh duy nhất có lịch sử lâu đời của ẩm thực Việt Nam, được sử sách ghi chép, nhắc lại.

Hình ảnh gói và nấu bánh chưng, ngồi canh bên đống lửa đã khắc sâu trong tâm trí người dân, trở thành một bầu trời tín ngưỡng tốt đẹp.  Người bắc có câu nói: “Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ/ Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh…” không có bánh chưng thì không phải là ngày tết. Không thể không nói rằng: Gói bánh chưng đã là văn hóa của người dân Việt Nam mỗi khi tết đến.

Mâm cỗ

Mâm cỗ được dâng lên ông bà cha mẹ, thần linh nên rất được người bắc coi trọng. Họ khắt khe trong việc lựa chọn và cầu kỳ trong việc chế biến mâm cỗ. Các món ăn cũng phải phù hợp với thời tiết se lạnh đầu năm mới. Mâm cỗ điển hình không thể thiếu các món ăn như bánh chưng, giò, thịt gà, nem, canh măng, dưa hành…. được bày biện gọn gàng, đẹp đẽ.

Mâm cơm đầy đủ thể hiện sự quây quần, mong ước có một năm mới ấm no, thịnh vượng.

Các phong tục truyền thống

Phong tục truyền thống ngày tết của người miền kéo dài vào giai đoạn trước tết đến các mùng. Họ mong muốn sẽ gặp nhiều may mắn trong năm mới.

 23 tháng chạp, tiễn ông Táo về trời. Đây là ngày ông táo sẽ rời nhà bếp của gia chủ, tiến về trời để báo cáo với ngọc hoàng. Đây là ngày mà người dân các miền đều cúng để đưa tiễn ông. Với người dân miền bắc, ngoài những lễ vật, họ còn cúng con cá chép sống được đặt trong chậu nước. Họ cho rằng cá chép sẽ hóa rồng và đưa ông táo thuận lợi về trời. Sau khi cúng, cá sẽ được phóng sinh ra ao, hồ.

Trước khi chia tay năm cũ để chào đón năm mới thì bao nhà đều làm tất niên bên gia đình, ngày hội ngộ. Mâm cơm ngày tất niên lúc nào cũng đầy đủ đồ ăn, thức uống. Ngoài việc dâng lên ông bà, tổ tiên, mâm cơm là bữa ăn của gia đình, giúp mọi thành viên xích lại gần nhau hơn.

Làm tất niên bạn có thể mời hàng xóm, người thân để cùng nhau chung vui với gia đình.

 Giao thừa là đêm được mong chờ nhất, mọi thành viên trong gia đình sẽ đoàn tựu và cùng nhau đi hái lộc đầu năm. Lễ vật cúng giao thừa ngoài hương hoa quả  còn có thêm mâm xôi đậu xanh,  gà luộc hoặc đầu heo, bánh chưng và cau trầu rượu. Ngày xưa cúng giao thừa xong, người miền Bắc còn có cổ tục đeo xâu bủa nêu ở trước cửa nhà.

Xông đất: Đối với người dân miền bắc, họ rất coi trọng phong tục này. Vào mùng 1 tết người dân sẽ không đi ra ngoài và cũng không cho ai vào. Họ nghĩ rằng những người nặng vía khi xông đất vào mùng 1 tết sẽ làm gia chủ làm ăn thất bát, gặp nhiều khó khăn trong công việc. Ngược lại, những người nhẹ vía sẽ mang lại may mắn, làm ăn thuận lợi.

Thường gia chủ sẽ tìm người nhẹ vía hoặc hợp với tuổi với mình để xông đất. Họ sẽ nhận được những lời chúc năm mới và bao lì xì khi xông đất.

Tham khảo chi tiết cách bày mâm ngũ quả ngày Tết đẹp và ý nghĩa

Xông đất

Trong phong tục đón Tết của người miền Bắc thì xông nhà đầu năm là 1 tập tục vô cùng quan trọng và sẽ quyết định sự thịnh vượng của gia đình đó trong suốt 1 năm. Người được gia chủ mời xông đất sau giao thừa thường là người hợp tuổi, khỏe mạnh, thành đạt, tốt tính.

Người xông đất sẽ tới thăm nhà, cầu chúc gia chủ những điều tốt đẹp. Chính vì thế, người Bắc thường tránh đi chúc Tết vào sáng sớm, vì lo sẽ trở thành người xông nhà “bất đắc dĩ”, không hợp ý gia đình.

Miền Trung

Miền Trung nằm giữa Bắc và Nam được xem là nơi giao thoa văn hóa 2 miền, có đầy đủ cả phong tục của miền Nam lẫn miền Bắc. Như mọi miền khác, các phong tục đón Tết ở miền Trung cũng đều mang ý nghĩa cầu mong năm mới an khang, thịnh vượng.

Chơi hoa ngày Tết

Ở miền Trung, người ta có thể chưng cả mai lẫn đào vào ngày Tết tùy theo thói quen của gia đình. Ngoài ra, người dân ở đây còn chưng thêm nhiều loại hoa khác trong nhà vào dịp Tết như cúc, vạn thọ, lay ơn…

Mâm ngũ quả

Không quá cầu kỳ như miền Bắc, mâm ngũ quả của miền Trung khá đơn giản thường có chuối, cam, quýt, đu đủ, dừa và một số loại trái cây khác, chủ yếu là có gì cúng nấy, thành tâm dâng lên tổ tiên.

Mâm cỗ Tết

Trong mâm cơm ngày Tết của người miền Trung không bao giờ thiếu bánh tét, đây là loại bánh khá phổ biến ở đây. Đa phần các mâm cỗ Tết ở đây khá đơn giản, tuy nhiên ở một số tỉnh nhất là Huế, mâm cỗ được làm khs cầu kỳ với đầy đủ các món mặn, ngọt.

Bánh tét

Vào dịp tết, nếu miền bắc có bánh chưng thì miền trung có bánh tét. Bánh tét được xem là dạng nguyên thủy của bánh chưng và nó cũng là một biểu tượng cho tín ngưỡng phồn thực của người dân Việt Nam.

Nguyên liệu gói bánh tét cũng giống bánh chưng nó chỉ khác về hình dáng. Với bánh tét có hình trụ, khi ăn, cắt từng khoanh tròn, ở giữa nhân đậu xanh và thịt mỡ nhồi ra như một nhụy hoa.

Hương vị của lát bánh tét dẻo dẻo thơm thơm kèm theo đó là những món dưa món chua chua, giòn giòn đã là một cảm giác đầy quen thuộc, nhớ nhung mỗi khi tết đến.

Lì xì

Theo quan niệm, lì xì là vật tượng trưng cho may mắn, trao cho nhau những bao lì xì sẽ thay mặt lời chúc, tấm lòng của bạn đối với người thân, bạn bè. Vì thế vào mỗi dịp tết ở miền nam, luôn luôn có hình thức con cháu chúc ông bà cha mẹ sau đó sẽ được nhận những bao lì xì may mắn cũng lời chúc sức khỏe, học giỏi từ họ. Những bao lì xì có giá trị tùy vào tấm lòng và kinh tế của người tặng.

Các phong tục truyền thống

Không khí tết về, khoảng 20 tháng chạp âm lịch, đường phố, làng xóm bắt đầu rực rỡ sắc hoa. Nào là hoa mai, hoa cúc, hoa thọ, hoa giấy …. đủ màu đủ kiểu. Mỗi gia đình thì bận rộn dọn dẹp nhà cửa, lau chùi bàn thờ tổ tiên, thay cát trắng …. để đón ông bà tổ tiên về tụ họp sum vầy với gia đình. Nhà nào có đồ đồng sắt thì đem ra tiệm đánh bóng cho sáng bóng, sạch đẹp. Các chị em phụ nữ đi chợ, mua dần những đồ dùng ngày tết như dưa món, dưa kiệu, dưa hành… 

Ngày 30 tháng chạp, được xem là ngày của gia đình, con cái dù ở xa đến mấy cũng phải về đoàn tụ, ăn những bữa cơm, ngồi quây quần tám chuyện bên nồi bánh chưng, bánh tét. Vào sáng 30 tết, trụ cột  trong gia đình đi thắp hương ông bà tổ tiên, mời ông bà cùng về ăn tết với con cháu. Các mẹ đi chợ mua sắm đồ dùng cho năm mới, mua những nguyên vật liệu để nấu ăn làm mâm cỗ…. Ai nợ thì trả, còn không thì khấn nợ, làm rõ ràng. Không thì đầu năm bị đòi thì nợ cả năm.

Ở miền trung cũng có phong tục xông đất như miền bắc. Khác với miền bắc ở chỗ  họ sẽ nhờ những người lớn tuổi, có sức khỏe, có vai vế và uy tín trong xã hội hoặc những đứa trẻ thông minh, vui vẻ, hoạt bát đến xông đất vào mùng 1 tết. Sáng mùng 1 tết, người nhà sẽ dậy sớm, dọn dẹp và chuẩn bị bánh kẹo để đón người xông đất. Sau đó cả nhà sẽ đi chúc tết bà con họ hàng. Từ đó hàng sớm sẽ qua chúc tết và cùng gia chủ nhâm nhi tí bia chúc mừng năm mới

Miền Nam

Người miền Nam khá thoải mái trong việc đón Tết vì họ cho rằng Tết chủ yếu là dịp vui chơi, gặp gỡ. Bởi vậy, người dân ở đây chủ yếu là hướng đến sự vui vẻ, sum vầy cho năm mới thuận lợi.

Mai vàng chào xuân

Với đặc điểm nắng ấm quanh năm, thời tiết ở miền Nam rất thuận lợi cho sự sinh trưởng của mai nên mỗi năm năm hết Tết đến người miền Nam thường chọn chưng mai vàng vào ngày Tết, vinh hiển, tài lộc và phát đạt trong năm mới.

Khi chọn mai, người ta thường chọn mai búp to, tròn và mẩy, để mai nở đúng dịp giáp Tết người dân thường lặt lá mai trước từ khoảng 10 đến 20 ngày tùy vào thời tiết.

Xem thêm cách chọn và trang trí cây mai ngày tết hút tài lộc mai mắn

“Cầu vừa đủ xài”

“Cầu vừa đủ xài” là câu nói quen thuộc của người miền Nam khi bày mâm ngũ quả. Trên mâm quả đặc trưng trong phong tục đón Tết ở miền Nam luôn luôn có mãng cầu, dừa xiêm, đu đủ và xoài, khi đọc chệch sẽ thành “cầu vừa đủ xài”.

Ở một số nơi sẽ bày thêm sung để thành “cầu vừa đủ xài sung” với mong muốn cuộc sống ấm no, sung túc trong năm mới. Tuy nhiên, khác với người miền Bắc, họ không bày cam quýt vì quan niệm “cam đành quýt đoạn”, tượng trưng cho sự ly tán, chia lìa.

Lì xì lấy may

Tục lì xì (mừng tuổi) vào ngày Tết khá phổ biến ở miền Nam, tiền được bỏ vào phong bao có màu đỏ, vàng rực rỡ để tặng trẻ nhỏ lấy may. Tiền bỏ trong phong bao lì xì thường là tiền lẻ, không câu nệ số lượng nhiều ít vì tiền lì xì này chỉ mang ý nghĩa cầu chúc cho trẻ nhỏ mau ăn chóng lớn, ít bệnh tật và may mắn trong năm mới.

Các lễ nghi, phong tục truyền thống

Chạp mộ: Giáp tết, các gia đình sẽ tổ chức chạp mộ, chiều 23 tháng chạp đưa ông táo về trời, ngày 30 làm mâm cơm cúng tổ tiên hay còn gọi là lễ rước ông bà. Trên bàn thờ ngày tết khói hương luôn nghi ngút, đến mùng 3 tháng giêng làm lễ đưa ông bà đi.

Trước giao thừa, các gia đình thắp hương mời hương linh ông bà, tổ tiên, người thân đã mất về cùng ăn chung bữa cơm với gia đình, đón tết, thường được gọi là ngày cúng gia tiên. 

Theo quan niệm xa xưa, mỗi năm có một ông Hành khiển coi nhân gian, hết năm thì sẽ bàn giao cho thần khác nên người dân cúng tế, đốt pháo để đưa tiễn thân cũ và đón chào thần mới.

Ngoài ra vào các ngày 29, 30 tết, người miền nam cũng hào hứng chào đón. Đây là ngày vui nhất, mọi người cùng nhau chơi các trò chơi dân gian, ăn uống…

Phong tục đón tết 3 miền tuy khác nhau nhưng đều mang đậm nét đẹp văn hóa của tết cổ truyền Việt Nam. Mỗi loại hoa, mỗi loại quả tượng trưng cho từng vùng nhưng đều đem lại sự thịnh vượng, trù phú cho một năm mới phát tài.

Xem thêm bài viết Tết liên quan:

Học Ngay Cách Đánh Bóng Lư Đồng Tại Nhà Bằng Tay

Dọn Nhà Đón Tết Với 20 Mẹo Vặt Thông Dụng

Cúng hóa vàng là gì? Mâm cơm hóa vàng ngày Tết gồm những món nào?